Szlakiem Kościołów Pokoju

Z trzech Kościołów Pokoju wybudowanych w II połowie XVII wieku w Świdnicy, Jaworze i Głogowie, do dziś pozostały 2 pierwsze. Powstały dzięki staraniom króla Szwecji, który wymusił zgodę na ich budowę na cesarzu Austrii, Ferdynandzie III po pokoju Westfalskim z 1648 roku.

Szwecja była gwarantem pokoju dla protestantów. Pozwolono wznieść trzy świątynie zwanymi od traktatu Kościołami Pokoju. Cesarz postawił przy tym kilka warunków: budowle te nie mogły swoim wyglądem przypominać stawianych dotychczas kościołów katolickich, posiadać dzwonów ani wież, bo te świadczyłyby o prestiżu i niezależności świątyń i modlących się w nich wspólnot. Ponadto podstawą ich konstrukcji nie mogły być ani cegła, ani kamień (by nie stały zbyt długo) i miały zostać wzniesione w odległości strzału armatniego od murów miejskich. Podobno do ich budowy nie można było użyć gwoździ. Koszty budowy ponosiła miejscowa społeczność ewangelicka, a kościół musiał stanąć w ciągu roku od rozpoczęcia budowy. Wszystkie trzy świątynie zbudowano wg. projektu wrocławskiego architekta i budowniczego miejskiego Albrechta von Säbisch. Jako pierwsza powstała budowla w Głogowie, wyświęcono ją na Boże Narodzenie w 1652 roku. Następny był Kościół Pokoju w Jaworze. Został zbudowany w latach 1654-55. Rok później rozpoczęto prace w Świdnicy, aby 24.06.1657 odprawić w świątyni pierwsze nabożeństwo.

Kościół Pokoju w Głogowie
Głogowska świątynia miała najmniej szczęścia ze wszystkich. W 1654 roku zawaliła się w wyniku huraganu. Pomimo trudności i sprzeciwu władz miejskich postawiono ją ponownie. I tym razem nie było jej dane przetrwać. W 1758 roku, podczas wielkiego pożaru kościół spłonął doszczętnie i już nigdy go nie odbudowano. Trudno dziś określić jak dokładnie wyglądała budowla, ponieważ zabrakło rzetelnej dokumentacji. Z orientacyjnych rysunków wiadomo, że był mały, zbudowany na planie prostokątu lub kwadratu, dwukondygnacyjny. W środku nawy boczne zabudowano emporami, a nawa centralna była szersza i dłuższa, prawdopodobnie ze względu na umiejscowienie ołtarza.

Kościół Pokoju w Jaworze
Zupełnie inaczej potoczyła się historia Kościoła p.w. Ducha Świętego w Jaworze. Zbudowany został w oparciu o konstrukcję szkieletowo-zrębową w stylu bazyliki z dwoma niższymi nawami bocznymi. Drewniany szkielet wypełniony został zaprawą ze słomy, gliny i kawałków desek, a dach pokryto gontami (w XVII wieku w taki sposób budowano na Śląsku stodoły). Konstrukcja wspiera się na 10 przęsłach. W świątyni są 4 piętra empor - najstarsze - druga i czwarta powstały wraz z budową kościoła, ozdobione zostały scenami ze Starego i Nowego Testamentu. Natomiast pierwszą i trzecią dobudowano na początku XVIII stulecia, o odmiennej już tematyce - dominują tu wizerunki herbów okolicznej szlachty. Kościół jest niezwykle bogato ozdobiony. Barokowy ołtarz, chrzcielnica oraz ambona zachwycą koneserów ornamentyki tej epoki. Na zewnątrz kościoła znajdują się liczne barokowe kamienne płyty nagrobne. Na terenie obecnego parku wokół Kościoła Pokoju pierwotnie mieścił się cmentarz ewangelicki, który w 1972 r. został zlikwidowany. Świątynia może pomieścić do 6 tysięcy wiernych.

Kościół Pokoju w Świdnicy
Ponieważ powstał najpóźniej, budowniczy mieli szansę naprawić błędy, które zostały popełnione przy budowie poprzednich świątyń. Kościół Pokoju w Świdnicy wzniesiony został na planie krzyża w stylu bazyliki. Korpus główny ma 3 nawy, a w centrum krzyżuje się z 3 nawami poprzecznymi. Do świątyni dobudowano z czasem zakrystię, a później Halę Zmarłych, Halę Ślubów i Halę Polową. Świątynia pomieści nawet 7,5 tysięcy ludzi. To właśnie tutaj premier Polski Tadeusz Mazowiecki i kanclerz Niemiec Helmut Kohl w 1989 roku modlili się o pokój i pojednanie polsko-niemieckie. Świdnicki Kościół Pokoju jest większy od jaworskiego i ma jeszcze bogatszą ornamentykę barokową: ołtarz, ambona, organy, czy robiące ogromne wrażenie malowidła na emporach i stropach. Kościoły zachwycają każdego, nawet tych, którzy miłośnikami barokowego wystroju nie są, ponieważ sposób, materiały i warunki, w jakich zostały wybudowane nie mieszczą się w granicach rozsądku.

Kościoły zwiedzać można od kwietnia do końca października. W pozostałych miesiącach również jest to możliwe, ale po wcześniejszym umówieniu się. Oprócz niepodważalnych walorów estetycznych i historycznych, kościoły zapewniają także doznania artystyczne i kulturalne. W świątyni w Świdnicy od 2000 roku organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Bachowski oraz Świdnickie Dni Muzyki Kameralnej, a w Jaworze od 13 lat Koncerty Pokoju - międzynarodowy festiwal muzyki kameralnej. Kościoły Pokoju w grudniu 2001 roku, tuż po zakończeniu prac renowacyjnych, zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, ponieważ mają niezwykle wysoką wartość historyczną i artystyczną. Są wspaniałym przykładem na to, że jeśli się czegoś bardzo pragnie, to nawet wbrew zasadom budownictwa (w tym przypadku) można to osiągnąć.