Capoeira - taniec czy sztuka walki?

Capoeira narodziła się w Brazylii, stworzyli ją w XVIII wieku niewolnicy z Afryki. Do Brazylii sprowadzano niewolników z różnych części Afryki, Capoeira powstała więc prawdopodobnie ze zmieszania się wielu kultur i tradycji. Była rodzajem tańca z elementami walki i akrobacji. Uczestnicy tworzyli krąg (roda), grali na instrumentach, śpiewali i klaskali, a wewnątrz gracze toczyli ze sobą udawaną walkę stosując uniki, markowane ciosy i akrobacje.

Capoeira pozwalała na zachowanie tożsamości, odrębności kulturowej, generowała poczucie wspólnoty i zwiększała pewność siebie. Z czasem zaczęła pełnić funkcję prawdziwej sztuki walki i samoobrony. Zbiegli z farm niewolnicy chronili się w lasach i innych niedostępnych miejscach zakładając małe osady zwane quilombos. Ścigających ich ludzi osaczali w miejscach gdzie las był rzadszy i trawiasty, po czym walczyli używając ciosów i technik capoeira. Taka samoobrona była ponoć bardzo skuteczna.

Na początku XIX wieku praktykowanie capoeiry zaczęło być ograniczane i podlegać karze. Miało to związek z działaniami rządu, który chciał ograniczyć wszelką samodzielność i odrębność czarnoskórych niewolników. W 1888 roku ustawa nazwana „Złotym Prawem” całkowicie zniosła niewolnictwo w Brazylii. Pozostawieni sami sobie ludzie mieli trudności z adaptacją i znalezieniem zajęcia, musieli walczyć o przetrwanie. Capoeira zaczęła być używana jako sztuka walki przez środowiska przestępcze. W tej sytuacji capoeiry zakazano na obszarze całego kraju. Mimo tego nadal ją praktykowano zarówno w wersji tradycyjnej, jak i tej bardziej agresywnej.

Pierwszym sformalizowanym stylem była Capoeira Carioca. Zrezygnowano w niej z muzyki i śpiewu i skoncentrowano się na skuteczności w walce. Wprowadzono nowe, brutalniejsze ciosy, stylu carioca używały miedzy innymi gangi. Napisano nawet podręcznik uczący Capoeiry Carioca. Styl ten zanikł samoistnie po śmierci ostatniego nauczyciela.

W pierwszej połowie XX wieku pojawiły się dwie postaci, które dokonały przełomu w historii capoeiry:

Mestre Bimba - kiedy represje nieco osłabły Manuel dos Reis Machado, zwany inaczej Mestre Bimba stworzył całkiem nowy styl zwany Capoeira Regional. Mestre Bimba chciał, aby capoeira bardziej pzrtpominała walkę, niż taniec i akrobację. W tym celu wprowadził do niej nowe ruchy i ciosy. Opracował pierwszą metodę regularnego nauczania i w 1932 roku otworzył w Salwadorze pierwszy ośrodek Capoeiry. W szkole „Capoeira Regional” obowiązywał regulamin, dyscyplina oraz trzy stopnie zaawansowania: początkujący, formado i formado specjalizowany. W 1940 roku zniesiono zakaz uprawiania Capoeiry. Mestre Bimba organizował publiczne pokazy, w tym najsłynniejszy w 1953 roku dla prezydenta Brazylii. Oprócz techniki walki uczył także gry na instrumentach, pieśni, historii i filozofii capoeiry. Dzięki modyfikacjom wprowadzonym przez mistrza Bimbę Capoeira zaczęła być nie tylko grą i atrakcją turystyczną, ale także sportem.

Mestre Pastinsha - Vincente Ferreira Pastinha propagował tradycyjny sposób uprawiania capoeiry i dbał o zachowanie jej afrykańskich korzeni. Styl ten nazwano Capoeira Angola w nawiązaniu do faktu, że większość niewolników którzy stworzyli Capoeirę pochodziła z Angoli. W 1941 roku Pastinha założył własną szkołę: „Centro Esportivo de Capoeira Angola”. Niestety nie miał szczęścia, jego działalność nie spodobała się władzom i szkoła została zamknięta. Capoeira Angola przetrwała jednak dzięki uczniom mistrza Pastinhy.

Obecnie popularnym stylem jest również Capoeira Contemporanea łącząca w sobie elementy stylów Regional i Angola.

Capoeirę mogą uprawiać wszyscy, bez ograniczeń płci ani wieku. Pozwala ona na wyćwiczenie koordynacji ruchowej, równowagi, refleksu, prawidłowej koncentracji oraz zapoznanie się z muzyką, kulturą i historią Brazylii. W każdej dobrej szkole uczy sie nie tylko techniki lecz także gry na instrumentach, zasad i etyki.

Najważniejszym momentem dla każdego adepta capoeiry jest batizardo, czyli chrzest, przyjęcie do grupy. Nadawane są także stopnie zaawansowania, których symbolem są cordaos - kolorowe sznury (analogicznie do pasów we wschodnich sztukach walki). Najniższy w hierarchii jest alunos, czyli uczeń, potem następują formados (nauczyciel), estagiarios, proffesores, oraz mestres, czyli mistrzowie. Podczas batizardo osoba wstępująca do grupy otrzymuje swój pierwszy pas. Każda kolejna ceremonia przejścia na wyższy stopień nazywa się Troca de Corda, czyli po prostu zmiana sznura. O uzyskaniu kolejnego stopnia decydują umiejętności, staż, znajomość techniki, gry na instrumentach, pieśni i zaangażowanie w działalność grupy.

Capoeira łączy w sobie wiele elementów. Jest po trochę sportem, grą, tańcem, pokazem zręczności i sprytu. Wszystko to tworzy spójną całość, filozofię i styl życia. Capoeira ma w założeniu nie tylko dostarczać rozrywki, rozwijać fizycznie ale również formować odpowiednią postawę.