Polska - MAZOWSZE Północne: Ciechanów, Opinogóra, Pułtusk - relacja z wakacji

Czasami od pomysłu do realizacji jest bardzo krótka droga :). Hasło: a może byśmy tak spędzili sobie tę piękną, słoneczną niedzielę na łonie natury, trochę w duchu historii i trochę w też w duchu kultury ?. Szybka więc „akcja zabrania się do kupy” - i już siedzimy w samochodzie :).

Naszą wycieczkę zaczynamy od Ciechanowa, do którego można się dostać z Warszawy pociągiem lub samochodem albo jadąc na Nowy Dwór Mazowiecki - Płońsk, albo przez Serock - Pułtusk, obie wersje dojazdu to ok. 100 km do samego Ciechanowa.

Wstyd się przyznać, ale mimo w sumie nie wielkiej odległości od domu nigdy w tym rejonie nie byliśmy.

Na rynku w Ciechanowie, jak dojechaliśmy, akurat kończyła się niestety impreza z pokazami i przejażdżkami zabytkowymi samochodami. O kurczaki!..., szkoda, że nie przyjechaliśmy tu z godzinkę wcześniej, mówi się trudno... załapaliśmy się więc tylko dosłownie na samą końcóweczkę, jak już zwijano te wybłyszczone cacka i był koniec, tej na pewno bardzo fajnej imprezy.

Oglądamy więc ciekawy zabytkowy Ratusz, mieszczący się po północnej stronie rynku. Budynek powstał w 1844 r. według projektu architekta Henryka Marconiego w pięknym, neogotyckim stylu. Budynek jest dwukondygnacyjny, posiada czworoboczną wieżę na osi fasady, zwieńczoną gloriettą z niskim, czterospadowym dachem. Obok widnieje tablica, że Ratusz został odrestaurowany z funduszy w 60% pochodzących z Unii.

Na tyłach Rynku, zaczyna się Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Dolina Rzeki Łydyni”. Niewiele jest miast w Polsce, w których można podziwiać naturalny i niezmieniony krajobraz doliny rzecznej, gdzie żyją ptaki i zwierzęta typowe raczej dla terenów zalesionych i położonych z dala od ludzkich osiedli. Obszar o powierzchni 57 ha, zlokalizowany w centrum Ciechanowa, urozmaicają łąki i niewielkie zagajniki, a także liczne stawy. To ciekawe miejsce zamieszkują 62 gatunki ptaków (m.in.: błotniaki stawowe, myszołowy, mewy śmieszki, bociany, derkacze, kosy, sowy, bażanty) oraz ssaki wodne (bobry, wydry). Roślinność występująca wzdłuż rzeki stanowi ponadto doskonałe tło dla atrakcji architektonicznych miasta - zamku i kościoła farnego.

Czerwone, ceglane mury ciechanowskiego Zamku pięknie się stąd wyłaniają i stanowią malowniczy kontrast na tle soczystej zieleni z nad Łydyni.

Zamek Książąt Mazowieckich - został wzniesiony w latach osiemdziesiątych XIV wieku. Najstarsze wzmianki o warowni pochodzą z roku 1429, kiedy to jego architekt - mistrz Niklos przedstawił księciu Januszowi I rachunki budowlane dotyczące prac przy wznoszeniu twierdzy. Niespełna pół wieku później książęca rezydencja uległa poważnym uszkodzeniom, będącym wynikiem pożaru, który w roku 1467 strawił stare miasto. Obiekt szybko odbudowano i podczas prac renowacyjnych znacznie unowocześniono. Nowe wnętrza budziły zachwyt, a przepych i zgromadzone w nich kosztowności świadczyły o zamożności jego bogatych mieszkańców. W zamku znajdowała się kaplica książęca św. Stanisława.

Po śmierci ostatniego księcia mazowieckiego, Janusza III, został ofiarowany w posagu królowej Bonie, żonie Zygmunta Starego. W XVI wieku zamek zostaje przebudowany na renesansową rezydencję królowej Bony, wtedy właśnie przeżywa czasy swojej największej świetności. Znacznych zniszczeń zamek doznał w okresie potopu szwedzkiego.

Zamek w Ciechanowie do dziś może zachwycać swą potęgą, zwłaszcza od strony miasta, gdyż to właśnie tu znajdują się dwie, masywne baszty - najbardziej obronne elementy tej warowni. Początkowo miały one tylko ok. 10 metrów wysokości ale po pożarze miasta i zamku w 1467 roku przystąpiono do rozbudowy twierdzy, podczas której podwyższono obie baszty, a także dobudowano piętro pałacu znajdującego się w północnej części zamku. Mury wież pokrywa dekoracja zendrówkowa z ciemnej wypalonej cegły, zwanej zendrówką, ułożonej w romby. Dekoracja ta jest typowa dla wielu średniowiecznych budowli na Mazowszu, nie tylko obronnych. Białe pasy tynku na wieżach wyznaczają ich wcześniejszą wysokość.

Z zamku kierujemy się ponownie na Rynek, aby w jednej z kawiarni przysiąść gdzieś na chwilkę na kawę i jakąś przekąskę.

Po krótkim wypoczynku kierujemy się w stronę mało znanego na Mazowszu miejsca: Niedaleko Ciechanowa, jadąc dosłownie 6 km trasą na Maków Mazowiecki, znajduje się przepiękny i nie wiedzieć czemu mało znany nawet tu w Regionie - Zespół Pałacowo-Parkowy rodziny Krasińskich w Opinogórze.

Opinogóra to maleńka wioska, w której dosłownie są przysłowiowe cztery dymy i nic więcej, ale we wsi w pięknym starodrzewie ukryty jest Dwór, Pałacyk, Oficyna Dworska i rozległy Park krajobrazowy rodziny Krasińskich z alejkami, stawami, ławeczkami, pomnikami i mnóstwem ciekawych rzeczy.

Tuż przy parkingu przed Pałacykiem znajduje się piękny, malutki Kościół w Opinogórze będący jednym z ciekawszych obiektów sakralnych na terenie północnego Mazowsza. Obecnie jest to piękna budowla neoklasyczna, budowę której zainicjowała matka poety Maria Urszula z Radziwiłłów Krasińska.

Dalej wchodzimy do parku na teren Pałacu. Opinogóra nierozerwalnie związana jest z życiem i twórczością Zygmunta Krasińskiego. Wiele miejsc i pamiątek przypomina o tych silnych związkach poety z ta okolicą.

Ciechanowskie wieże piękniej wznoszą się w moim wspomnieniu
niż Mont Blanc, która do nieba dotyka
a wody Łydyni milej szemrzą w moich uszach
niż wodospady rozbijające się z szumem o Helwecji skały...
(cytat: z poezji Zygmunta Krasińskiego)

Nasze zwiedzanie rozpoczynamy od charakterystycznej, pięknej wieży neogotyckiego Pałacyku; Opinogórski pałacyk powstawał w pierwszej połowie XIX wieku. Z roku 1828 pochodzi list, w którym Zygmunt Krasiński pisał do ojca, gen. Wincentego Krasińskiego, o postępujących pracach budowlanych. Pomysł powstania budowli łączy się ściśle z Marią Urszulą z Radziwiłłów Krasińską, żoną generała i matką poety. To ona prawdopodobnie pragnęła stworzyć w Opinogórze „Puławy Mazowsza”, rezydencję wzorowaną na słynnej siedzibie księżnej Izabeli Czartoryskiej.

Nie wiadomo dokładnie, kto był projektantem budynku. Przypuszcza się, że mógł to być jeden z architektów współpracujących z Krasińskimi, a więc Piotr Aigner, Henryk Marconi lub Hilary Szpilowski. Niestety cała dokumentacja wraz z nazwiskiem autora przechowywana była w Warszawie, w Bibliotece Krasińskich. Jej zbiory spłonęły jednak w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku. Być może jakiś udział w projektowaniu budowli miała sama Maria Urszula Krasińska, o której wiadomo, że miała zdolności plastyczne, a rodzina przechowywała albumy z jej licznymi rysunkami przedstawiającymi architekturę gotycką.

Opinogórski pałacyk prawdopodobnie stanął na zrębach jakiegoś dawnego budynku. W XIX wieku modne było tzw. oblekanie budowli w „kostium gotycki”, czyli nadawanie istniejącym zabudowaniom cech architektury średniowiecznej. Chyba właśnie tego dokonano na polecenie Wincentego Krasińskiego w Opinogórze. Powstała niewielka, lekka budowla o ostrołukowych oknach z pomieszczeniami zdobionymi pięknymi sztukateriami. Znajdujący się przed budynkiem mur nadał pałacykowi obronny charakter. Stąd wzięło się używane wobec budowli określenie „zameczek”.

Ta perełka polskiego neogotyku była prezentem ślubnym generała Krasińskiego dla młodej pary: syna Zygmunta i jego młodziutkiej żony Elżbiety (Elizy) z Branickich. Oficjalnie pałacyk przekazano młodej parze latem 1843 roku. Dwa lata później, prawdopodobnie na polecenie Elizy, rozbudowano zameczek, powiększając go o dwa salony od strony północnej.

Wiadomo, że budynek pełnił pierwotnie funkcję pawilonu ogrodowego. Był bowiem usytuowany w parku, na zapleczu zamieszkiwanego na co dzień dworu. Zameczek stanowił atrakcję w okresie lata, wtedy przyjmowano w nim gości.

Po śmierci Zygmunta, tj. po roku 1859, budynek ulegał stopniowemu zniszczeniu. W latach siedemdziesiątych XIX wieku przeprowadzono pierwszy duży remont. Natomiast w roku 1894 dokonano przebudowy obiektu wg projektu Józefa Hussa. Dobudowano wtedy ryzalit od strony wschodniej, portyk przed wejściem zwieńczono schodkowym szczytem, podniesiono dach i przykryto wieżę dachem namiotowym.

W czasie I Wojny Światowej w Opinogórze miały miejsce ciężkie walki niemiecko - rosyjskie. Wtedy pałacyk został poważnie zniszczony. W dwudziestoleciu międzywojennym pokryto budynek dachem i wstawiono okna. Były to jednak prowizoryczne zabezpieczenia, a II wojna światowa dokonała dzieła zniszczenia, podobnie jak lata powojenne.

Działania mające na celu zrekonstruowanie pałacyku podjęto w końcu lat pięćdziesiątych. W roku 1958 rozpoczęto odbudowę zameczku. Dokonano wtedy rekonstrukcji obiektu przywracając mu pierwotny charakter. W roku 1961 otwarto w nim Muzeum Romantyzmu.

Następnie kierujemy się do starannie odnowionej Oficyny Dworskiej, którą budowano w tym samym czasie co zameczek, tj. w pierwszej połowie XIX wieku. Prawdopodobnie powstawała ona w oparciu o projekt tego samego architekta. Wskazują na to podobne motywy dekoracyjne obu budowli.

W końcu XIX stulecia oficynę zmodernizowano, a na początku XX wieku rozbudowano. Budynek został poważnie uszkodzony w czasie obu wojen. Potem oficynę przebudowano i pozbawiono cech stylowych. W roku 1990 zrekonstruowana budowla została włączona do kompleksu muzealnego.

Na piętrze budynku znajduje się biblioteka muzealna, natomiast parter zajmuje podzielona na dwie części powierzchnia ekspozycyjna.

Na koniec zostawiliśmy sobie piękny, chociaż całkowicie nowy Dwór, obok którego znalazł miejsce ciekawy pomnik poety siedzącego w Parku.

W XIX w. rezydencję Krasińskich w Opinogórze tworzyły trzy obiekty: neogotycki pałacyk z I połowy XIX w. pełniący rolę pawilonu ogrodowego, neogotycka oficyna dworska z tego okresu, w której mieszkała służba i były pomieszczenia dla gości oraz rozległy drewniany dwór z przełomu XVII/XVIII w. Dwór ten, przebudowywany w kolejnych latach, pełnił do końca XIX w. funkcję siedziby rodowej.

Na początku XX w. (ok. 1907 r.) dwór był już w bardzo złym stanie. W jednym ze skrzydeł dworu utworzono muzeum poświęcone Zygmuntowi Krasińskiemu (zgromadzono tam pamiątki rodzinne zachowane po poecie), w drugim skrzydle zamieszkiwał urzędnik carski). Już wówczas III ordynat opinogórski - hrabia Adam Krasiński (1870-1909) wnuk poety, myślał o rozebraniu dworu i zbudowaniu na jego miejscu nowej luksusowej siedziby wiejskiej.

Wybudowanie nowego dworu podyktowane było nie tylko koniecznością, ale było też efektem ogólnego porządkowania Opinogóry, związanego ze zbliżającą się 100-ną rocznicą urodzin jego słynnego dziadka - poety Zygmunta Krasińskiego przypadającą na dzień 19.02.1912 r. Hrabia Adam Krasiński planował zorganizować w Opinogórze wielkie uroczystości związane z tą rocznicą.

W dniu 19.12.1907 r. przy współpracy z Towarzystwem „Polska Sztuka Stosowana” z Krakowa ogłosił konkurs na projekt nowego dworu w Opinogórze. Program konkursu zakładał, że budynek dworu miał posiadać „charakterystyczny wyraz wiejskiego dworu polskiego”: kolumnowy ganek, wysoki łamany dach, miał być murowany, tynkowany i kryty dachówką, wyposażony w nowoczesne łazienki i centralne ogrzewanie itp. Założenia programowe konkursu miały również symboliczne znaczenie, podkreślając patriotyzm fundatora oraz jego związki z tą ziemią.

Konkurs, na który wpłynęło 23 projekty architektoniczne, rozstrzygnięto 18.05.1908 r. Pierwszą nagrodę przyznano polskiemu architektowi Józefowi Gałęzowskiemu, gdyż jego projekt najbardziej odpowiadał hr. Adamowi i Wandzie Krasińskim. Był to projekt dworu o cechach klasycystycznych, łączący w sobie wdzięk dworu wiejskiego z doskonałymi pomysłami architektonicznymi, godził skromny zewnętrzny wygląd z wygodnym rozkładem pomieszczeń umożliwiających właścicielom prawdziwy komfort zamieszkiwania w nim.

Owy nagrodzony projekt nie został jednak wtedy zrealizowany, gdyż hr. Adam Krasiński zmarł nagle 17.01.1909 r, a jego następcy nie podjęli się budowy nowego dworu.

W 1913 r. stary dwór został prawdopodobnie rozebrany i w ten sposób przestało istnieć w Opinogórze miejsce, w którym spędził dzieciństwo i młodość poeta Zygmunt Krasiński, jeden z najsłynniejszych twórców polskiego romantyzmu.

Wiele lat później, bo dopiero w 2004 r. władze samorządowe województwa mazowieckiego podjęły jak się okazało - bardzo słuszną decyzję o rozbudowie zespołu muzealnego w Opinogórze, polegającej na odtworzeniu istniejącego tu kiedyś wspaniałego dworu Krasińskich. Do realizacji wybrano zachowany z 1908 r. oryginalny projekt dworu Krasińskich, dostosowując dworskie wnętrza do potrzeb muzeum. Budowa nowego dworu trwała tuż ponad 2 lata od maja 2006 r.do sierpnia 2008 r.

11 września 2008 r., więc sto lat od ogłoszenia wyników konkursu architektonicznego, nowiutki obiekt: Muzeum Romantyzmu-Dwór Krasińskich w Opinogórze - rzetelnie odwzorowany wg oryginalnej dokumentacji z 1908 roku - został oddany do użytkowania. Powstała w nim stała ekspozycja muzealna prezentująca epokę romantyzmu polskiego. Eksponaty związane z tym bardzo ważnym i owocnym, nie tylko w wydarzenia historyczne, okresem w historii polskiej literatury, sztuki, muzyki i teatru, zgromadzone zostały w siedmiu podzielonych tematycznie salach.

Z pięknej Opinogóry, po kilku godzinach spędzonych w tej niezwykłej scenerii udajemy się jeszcze do niedaleko stąd położonego Pułtuska.

Miasteczko jest małe, ale dziś prezentujące się niezwykle urokliwie, jest zadbane, czyściutkie , zielone, pełne ładnych miejsc przeznaczonych do wypoczynku i rekreacji i szczycące się bardzo ciekawą historią, będąc sporą atrakcją dla turystów.

Przed laty Pułtusk nie prezentował się tak pięknie jak dzisiaj; wtedy widok smutnych, burych kamienic ze spękanym, kruszącym się tynkiem, zaniedbanych kościołów, z nijakim Rynkiem - przygnębiał; dziś miasteczko błyszczy po rewitalizacji i widać, że wszystko wokół jest bardzo zadbane.

Pułtusk powstał już w IX-X wieku na miejscu dawnego grodu. Według przekazów na wzgórz Św. Krzyża, stała niegdyś pogańska świątynia - wówczas centrum osady. Prawa miejskie miasto posiada już od 1257 roku!

W okresie XIII-XVIII wieku miasto było własnością biskupów płockich, którzy rezydowali na pułtuskim zamku. Rozwój miasta miał miejsce w XIV-XVI wieku, co było związane głównie z handlem zbożem, potem gród podupadł w wyniku pożarów, powodzi i zniszczeń w wojnach szwedzkich. W połowie XV wieku w mieście wybudowano kolegiatę, w XVI w.: trzy kościoły, szpital, łaźnię miejską, apteki i przytułki dla ubogich. Pułtusk był wtedy trzecim, po Warszawie i Płocku, miastem na Mazowszu z murowanymi fortyfikacjami.

W 1806 roku rozegrała się tutaj niezwykle krwawa bitwa pod Pułtuskiem pomiędzy wojskami cesarza Napoleona a Rosjanami, co zostało upamiętnione na Łuku Triumfalnym w Paryżu. Napoleon Bonaparte gościł w Pułtusku dwukrotnie w 1806 r. i 1812 r.

30 stycznia 1868 roku ludność miasta i okolic była świadkiem niecodziennego zjawiska przyrodniczego - upadku meteorytu, zwanego później „pułtuskim”. Jego największe okazy, o masie ok. 8-9 kg znajdują się w londyńskim British Museum i Muzeum Ziemi PAN w Warszawie.

Siedem lat później mieszkańców Pułtuska dotknęła wielka klęska pożaru, który strawił większość zabudowy miejskiej. Spłonęły cenne pułtuskie księgozbiory. Ten pożar opisał w prasie warszawskiej Henryk Sienkiewicz, który przybył na miejsce tragedii. To wydarzenie posłużyło też pisarzowi do opisu pożaru Rzymu w powieści Quo vadis.

W latach II Rzeczypospolitej Pułtusk był miastem garnizonowym. Stacjonował tu 13 Pułk Piechoty, a w czasie II wojny światowej Pułtusk został zniszczony w ok. 85%.

Dziś miasto błyszczy swym blaskiem po rewitalizacji i tym samym zaprasza chętnie zaglądających tu turystów i przejezdnych.

Miasto szczyci się też najdłuższym w Europie (bo blisko 400-metrowym) pięknie brukowanym „kocimi łbami” Rynkiem, przy którym do dzisiejszego dnia stoją, ciekawe XVIII i XIX-wieczne kolorowe kamieniczki usadowione wokół całego placu.

Uff... Nasza intensywna w doznania, wrażenia i ilość kilometrów :), niedzielna wycieczka przy pięknej pogodzie dobiegała powoli końca; przed powrotem do domu udaliśmy się jeszcze nad Narew trochę się ochłodzić i wypocząć po całodziennym łażeniu, wprawdzie to wycieczka, ale jednak troszkę męcząca, choć jednocześnie niezwykle przyjemna i bardzo ciekawa.